"แผลกดทับ" น่ากลัวกว่าที่คิด....

แผลกดทับ มักจะพบได้ในผู้ป่วยหรือผู้สูงอายุที่เคลื่อนไหวร่างกายได้น้อยหรือไม่ได้เลย โดยเฉพาะผู้ป่วยติดเตียงหรือผู้ที่ต้องนั่งบนเก้าอี้หรือรถเข็นวีลแชร์ ที่อาจทำให้เกิดปัญหาหรือมีความเสี่ยงในเรื่องของการเกิดแผลกดทับเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งหากเป็นแผลกดทับแล้วไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสม ก็อาจทวีความรุนแรงไปถึงขั้นเสียชีวิตได้


แผลกดทับคืออะไร ?

แผลกดทับ (Pressure Sores) คือ การบาดเจ็บเฉพาะที่ของผิวหนังหรือเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง ที่เกิดจากการโดนกดทับหรือเสียดสีอย่างต่อเนื่องเป็นเวลานาน ๆ ทำให้บริเวณนั้นขาดเลือดและออกซิเจนไปเลี้ยง นำไปสู่การเกิดเป็นแผลหรือการตายของเนื้อเยื่อผิวหนังบริเวณนั้น

ซึ่งส่วนใหญ่แล้วแผลกดทับมักจะเกิดขึ้นในบริเวณที่เป็นปุ่มกระดูก เช่น ข้างสะโพก ก้นกบ ส้นเท้า ข้อเท้า ศอก ไหล่ หลัง ท้ายทอย หรืออาจจะเกิดขึ้นได้เช่นกันในบริเวณผิวหนังใต้อุปกรณ์ทางการแพทย์ เช่น ผิวหนังใต้สายออกซิเจน ผิวหนังใต้ปลอกคอ ผิวหนังใต้เฝือก ผิวหนังใต้ท่อระบายต่าง ๆ และอุปกรณ์การแพทย์ชนิดอื่น ๆ

• ผู้ที่ไม่สามารถเคลื่อนไหวร่างกายได้เป็นปกติ เช่น ผู้ป่วยติดเตียง อัมพฤกษ์ อัมพาต มีภาวะอ่อนแรง รวมไปถึงผู้ป่วยที่ต้องสวมใส่เฝือก หรือสอดสายอุปกรณ์ช่วยเหลือทางการแพทย์ต่าง ๆ เป็นระยะเวลานาน
• ผู้ที่สูญเสียการรับความรู้สึกหรือรับรู้ความรู้สึกได้ไม่สมบูรณ์ เช่น ผู้ป่วยเบาหวานที่มีอาการชาตามปลายมือปลายเท้า หรือผู้ที่เคยเข้ารับการผ่าตัดสมอง กระดูก หรือเส้นประสาทต่าง ๆ ในบริเวณที่มีอาการชาหรือไม่มีความรู้สึก อาจทำให้ไม่รู้ตัวว่ามีแรงกดทับเพิ่มความเสี่ยงที่จะเกิดแผลกดทับได้
  
• ความเปียกชื้นจากเหงื่อ ปัสสาวะ อุจจาระเล็ดราด โดยเฉพาะในผู้ป่วยติดเตียงความชื้นจะทำให้ผิวหนังสูญเสียน้ำมันหล่อลื่นผิว เกิดการระคายเคือง แฉะ ลอก อักเสบ ทำให้เนื้อเยื่อเปื่อยหรือเกิดเนื้อตายมากขึ้น
  
• น้ำหนักที่มากหรือน้อยเกินไป ผู้ที่ใช้รถเข็นวีลแชร์ที่ผอมเกินไปผิวหนังจะบางติดกระดูกทำให้การไหลเวียนเลือดที่ผิวหนังได้ไม่ดี เสี่ยงเป็นแผลกดทับและบาดแผลจะหายยาก
  
• ภาวะทางโภชนาการ ในผู้ที่ขาดโปรตีนหรือรับสารอาหารไม่เพียงพอ จะทำให้ร่างกายซ่อมแซมและฟื้นฟูได้แย่ลง ส่งผลทำให้แผลหายช้า
  
• ผู้สูงอายุ มักจะมีปัญหาในการเคลื่อนไหว ทั้งยังมีผิวหนังที่บอบบาง อาจจะเกิดการบาดเจ็บได้ง่ายกว่า
  

ระดับของแผลกดทับ

การแบ่งระดับแผลกดทับจะสะท้อนให้เห็นถึงลักษณะและความรุนแรงของเนื้อเยื่อที่ได้รับบาดเจ็บหรือถูกทำลายจากน้อยไปมาก ดังนี้

ระดับที่ 1 : ผิวหนังยังคงสมบูรณ์ แต่บริเวณที่ถูกกดทับนั้นจะเริ่มปรากฏรอยแดง หากใช้นิ้วกดเบา ๆ รอยแดงนั้นจะไม่ซีดจางลง ผู้ป่วยอาจรู้สึกเจ็บ ปวด คัน

ระดับที่ 2 : ผิวหนังเริ่มเกิดเป็นแผล ชั้นผิวหนังแท้เสียหายบางส่วน เห็นเป็นแผลเปิดตื้น ๆ พื้นผิวแผลสีแดงชมพู ผิวหนังอาจตุ่มน้ำพอง หรือมีการแตกของตุ่มน้ำพอง อาจเห็นเป็นแอ่งตื้น ๆ ที่มีลักษณะแผลที่มันเงาหรือแห้ง ๆ ได้

ระดับที่ 3 : ผิวหนังเริ่มเกิดแผลลึกขึ้นจนไปถึงชั้นใต้ผิวหนังหรือชั้นไขมัน แต่ยังไม่ถึงชั้นกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น และกระดูก พื้นผิวแผลบางส่วนอาจมีเนื้อตาย มีโพรงหรือหลุมแผลเกิดขึ้น

ระดับที่ 4 : เกิดการสูญเสียผิวหนังทุกชั้น แผลลึกมองเห็นชั้นกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น และกระดูก อาจมีเนื้อตายที่มีลักษณะเหนียว (Slough) หรือเนื้อตายที่เป็นสะเก็ด (Eschar) แผ่นหนาติดอยู่ที่พื้นแผล ส่วนใหญ่พบร่วมกับโพรงและช่องใต้ผิวหนัง

และในบางกรณีก็อาจพบ แผลกดทับที่ไม่สามารถบอกระดับได้ (Unstageable) ซึ่งจะมีการสูญเสียผิวหนังทั้งหมด โดยที่พื้นแผลจะถูกปกคลุมไว้ด้วยเนื้อตายที่มีลักษณะเหนียว (Slough) สีเหลือง สีน้ำตาลเข้ม สีน้ำตาลอ่อน สีเทา หรือสีเขียว และ/หรือ อาจมีเนื้อตายที่เป็นสะเก็ดหนา (Eschar) สีน้ำตาลเข้มหรือสีดำ ปกคลุมบริเวณพื้นผิวแผล ทำให้ไม่สามารถเห็นพื้นแผลได้

รวมทั้งอาจพบแผลกดทับได้อีกกรณีที่มีการบาดเจ็บเนื้อเยื่อชั้นลึก ซึ่งบริเวณพื้นผิวหนังยังคงอยู่ปกติ ไม่มีแผลหรือไม่มีการฉีกขาด แต่ลักษณะของสีผิวหนังจะเปลี่ยนเป็นสีม่วงหรือสีน้ำตาลแดง หรือมีผิวหนังพองที่มีเลือดอยู่ข้างใน (Blood - Fiiled Blister) ผู้ป่วยอาจมีอาการเจ็บปวด แข็ง แฉะ หรือหยุ่นเหมือนมีน้ำใต้ผิวหนัง


วิธีการป้องกันแผลกดทับ

• จัดท่าหรือเปลี่ยนท่าทางบ่อย ๆ สม่ำเสมอ หากเคลื่อนไหวด้วยตัวเองได้ควรขยับเปลี่ยนท่านั่งหรือท่านอนบ่อย ๆ หากจำเป็นต้องได้รับการพลิกตัวจากผู้ดูแล ควรพลิกตัวทุก 2 ชั่วโมง
  
• เลือกใช้อุปกรณ์ที่ออกแบบมาเพื่อลดแรงกดทับ เช่น เบาะรองนั่ง เตียงฟองน้ำ ที่นอนลม
  
• รับประทานอาหารที่ให้สารอาหารหรือคุณค่าทางโภชนาการที่ครบถ้วน
  
• ออกกำลังกายหรือเคลื่อนไหวตามความเหมาะสม เพื่อการไหลเวียนเลือดที่ดี  
  
• ดูแลความสะอาดของผิวหนังเพื่อไม่ให้เกิดความอับชื้นหรือเปียกแฉะ
  
• หมั่นตรวจเช็กตามจุดเสี่ยงต่าง ๆ บนร่างกายที่มีโอกาสเกิดแผลกดทับได้ง่าย
  
• หากพบผิดปกติควรรีบทำการรักษาอย่างถูกต้อง
  

การรู้จักป้องกันไม่ให้เกิดแผลกดทับนั้นนับว่าเป็นเรื่องสำคัญที่จะส่งผลต่อคุณภาพการใช้ชีวิตของผู้ป่วย เพราะจะลดความเสี่ยงในการเกิดบาดแผลความเจ็บปวด ลดความเสี่ยงการติดเชื้อ และลดความรุนแรงของบาดแผลที่อาจส่งผลให้เกิดการสูญเสียอวัยวะหรือเสียชีวิตได้

ขอขอบคุณข้อมูลอ้างอิงจาก : โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห์ / Bumrungrad International Hospital / Nun Ah Hospital / Health at Home